Карта

Гісторыя Талачынскага раёна

Тэрыторыя Талачынскага раёна была заселена ў эпоху мезаліту (сярэдняга каменнага веку) прыкладна ў 9-ым тыс. да н. э. На яе тэрыторыі пражывалі плямёны верхнядняпроўскай, нарвенскай, паўночнабеларускай, дняпрадзвінскай, банцараўскай культуры. Селішчы гэтых культур былі знойдзены каля дд. Вугалеўшчына, Зарэчча, Шашалоўка, Багрынава і інш.

Так, што гісторыя земляў, якія ўваходзяць сёння ў склад раёна, сыходзіць каранямі ў глыбокую старажытнасць. Першыя летапісныя згадкі пра населеныя пункты нашага раёна адносяцца да 11-12 стагоддзяў. У старажытных летапісах называецца 10 гарадоў заходніх зямель Русі, у т.л. горад Друцк, тысячагоддзе, якога адзначалася ў 2001 годзе. Друцк з'яўляўся ў 10-13 павеках паўднёвай мяжой Полацкага княства.

Горад Друцк быў важным пунктам на гандлёвым шляху з «варагаў у грэкі», які праходзіў праз тэрыторыю нашага раёна.

У 1001 годзе ў Друцку была пабудавана адна з першых праваслаўных цэркваў на тэрыторыі сучаснай Беларусі - Прасвятой Багародзіцы.

Князі Друцкія займалі важнае становішча ў Полацкім княстве, а потым у Вялікім княстве Літоўскім. Родам з князёў Друцкіх была Соф'я Друцкая (Гальшанская), жонка Вялікага князя Літоўскага і караля Польскага Ягайлы (Уладзіслава).

  Цэнтр раёна - горад Талачын, згадваецца ў летапісе ў 1433 годзе як мястэчка ў складзе Вялікага княства Літоўскага. Горад належаў Друцкім князям і іх спадчыннікам, з пачатку 17-га стагоддзя - канцлеру ВКЛ Льву Сапегу. Ён у 1604 годзе заснаваў тут драўляны касцёл, які быў перабудаваны і ў 1804 годзе пераўтвораны ў праваслаўную Свята-Пакроўскую царкву. Цяпер гэта Свята-Пакроўскі жаночы манастыр.

У выніку 1-га падзелу Рэчы Паспалітай (1772) усходняя частка Талачына ўвайшла ў склад Расійскай імперыі (з 1782 меў статус горада, з 1783 – мястэчка) і стаў называцца Стары ці Рускі Талачын (памежны мытны пункт). А заходняя, ​​што знаходзілася на рацэ Друць - Зарэчны ці Новы Талачын, да 1793г. уваходзіла ў склад Рэчы Паспалітай.

У лістападзе 1812 года падчас Айчыннай вайны ў Талачыне спыняўся імператар Францыі - Напалеон. Будынак, дзе ён знаходзіўся, захаваўся і дагэтуль.

Стары Талачын - цэнтр Стараталачынскай воласці Капыльскага, з 1861г. - Аршанскага паветаў. Новы Талачын – цэнтр Зарэчнаталачынскай воласці Сенненскага павета Магілёўскай губерні.

У 1897 г. у мястэчку Талачын пражывала 2614 жыхароў. У пачатку 20 стагоддзя ў Талачыне працавалі 2 гарбарныя, цагельны, піваварны заводы, млын, школа, 2 народныя вучылішчы.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў лістападзе 1917 года ў Талачыне была створана местачковая Рада. У яго ўваходзіла 1008 салдат і 600 працоўных.

18 лютага 1918 года кайзераўская Германія, парушыўшы ўмовы перамір'я, пачалі наступленне на ўсім фронце супраць маладой Савецкай дзяржавы.

Акупаванымі аказаліся Талачын, Стараталачынская, Коханаўская воласці і іншыя тэрыторыі сучаснай Талачыншчыны. Акупацыя працягнулася каля 8 месяцаў. 25 кастрычніка г. Талачын быў вызвалены часткамі Чырвонай Арміі. Была адноўлена савецкая ўлада.

Першыя сацыялістычныя пераўтварэнні ў сельскай гаспадарцы пачаліся ў 1919 -20 гг. На Талачыншчыне былі створаны саўгас «Райцы», камуны ў маёнтках Багрынава, Азярцы і інш.

З 1920 г. Талачын знаходзіцца ў складзе Віцебскай губерні Беларускай ССР. З 17 ліпеня 1924 г. Талачын – цэнтр раёна ў складзе Аршанскай акругі, з 1938 г. – у Віцебскай вобласці. З 22 чэрвеня 1955 гады прысвоены статут горада.

Мірнае жыццё раёна скончылася 22 чэрвеня 1941 гады. Ужо праз два тыдні пачаліся разлютаваныя баі за Талачын. Гітлераўцам супрацьстаяла 1-я Маскоўская дывізія. Баі працягваліся тры дні. Нясучы вялікія страты, фашысты захапілі горад. Але талачынцы не здаліся на літасць захопнікам.

У час Вялікай Айчыннай вайны больш за 10 тысяч талачынцаў абаранялі гонар і незалежнасць Радзімы на фронце. На тэрыторыі раёна ў розны час дзейнічалі 12 партызанскіх брыгад, іншых фармаванняў. Найбольш буйнымі сярод іх былі брыгады М.П. Гудкова, "Навальніца".

Часова дыслакаваліся тут 1-я брыгада імя К.С. Заслонава, 8-я Круглянская брыгада, 2-я Беларуская брыгада імя П.М. Панамарэнка. Два з дзевяці партызанскіх генералаў І.М.Кардовіч і І.П.Кожар – ураджэнцы Талачыншчыны.

Вызвалены Талачын быў 26 чэрвеня 1944 года сіламі 5-й гвардзейскай танкавай арміі пад камандаваннем маршала бранятанкавых войскаў П.А. Ротмістрава.

За гады вайны раён пацярпеў вялікія страты. Падчас акупацыі ў Талачыне і раёне загінула 9521 чалавек, 2,5 тысячы былі сагнаныя ў фашысцкае рабства. На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінула больш за 4,3 тысячы талачынцаў, у партызанскіх атрадах і падполлі - каля 580 чалавек.

Талачынцы працягваюць стваральную эстафету сваіх продкаў, і мы проста абавязаны ўласным розумам, працай і энтузіязмам упісаць новую старонку ў гісторыю роднага краю, не забываючы пры гэтым сваіх каранёў і традыцый.